Tarihin başladığı kavim olan, birçok medeniyete efendilik yapmış, çağ açıp çağ kapayan türk milleti’nin geçmişten bu güne sahip olduğu kültürel birikimin yansımasıdır.
Türk mitolojisi hakkında yunan, roma, mısır ve diğer ortadoğu mitolojilerinin aksine çok daha az bilgi vardır. lakin hakkında bu kadar az bilgi sahibi olunan bir kültüre ait mitolojik unsurlar, diğer kültürlere ait mitolojik unsurların model aldığı, esinlendiği birer modeldir adeta.
türklerin tarih sahnesine çıkışıyla beraber kültürlerine akseden bu unsurlar önce sümerler vasıtasıyla ortadoğu medeniyetlerine, oradan da eski yunan’a intikal etmiş ve bu medeniyetlere ait mitolojik unsurların kökeni olmuşlardır.
türklerin tarih sahnesine çıkışıyla beraber kültürlerine akseden bu unsurlar önce sümerler vasıtasıyla ortadoğu medeniyetlerine, oradan da eski yunan’a intikal etmiş ve bu medeniyetlere ait mitolojik unsurların kökeni olmuşlardır.
Türk mitolojisinin temel unsuru destanlar ve bu destanlarda bahsi geçen kahramanlardır…
Şimdi kısaca bu unsurlardan bahsedelim;
Yaratılış destanı;
altay türklerine ait olan, türk ve insanlık tarihinin başlangıcını konu alan destan.
destanda, Tanrı Ülgen, kuşa dönüşerek suların üzerinde uçar ancak konacak bir yer bulamaz. Bunun üzerine gökten gelen bir ses tanrı Ülgen’e denizin içinden çıkan bir taşa konmasını söyler. Ülgen bu taşa konduğunda yerin ve göğün yaratılması gerektiğini düşünür ancak bunu nasıl yapacağını bilemez.Suların içinde yaşayan dişi ruh Ak-ene, Ülgen’e yaratılışı nasıl gerçekleştireceğini anlatır.Onun yardımıyla işe başlayan tanrı önce yeri, ardından göğü yaratmıştır. Ardından da dünyanın dengesini sağlaması için üç balık yaratır.Balıklar dünyayı alttan destekleyerek başıboş gezmesine engel olmuşlardır…
bu destan sümerler’in yaradılış destanına model olmuştur.
altay türklerine ait olan, türk ve insanlık tarihinin başlangıcını konu alan destan.
destanda, Tanrı Ülgen, kuşa dönüşerek suların üzerinde uçar ancak konacak bir yer bulamaz. Bunun üzerine gökten gelen bir ses tanrı Ülgen’e denizin içinden çıkan bir taşa konmasını söyler. Ülgen bu taşa konduğunda yerin ve göğün yaratılması gerektiğini düşünür ancak bunu nasıl yapacağını bilemez.Suların içinde yaşayan dişi ruh Ak-ene, Ülgen’e yaratılışı nasıl gerçekleştireceğini anlatır.Onun yardımıyla işe başlayan tanrı önce yeri, ardından göğü yaratmıştır. Ardından da dünyanın dengesini sağlaması için üç balık yaratır.Balıklar dünyayı alttan destekleyerek başıboş gezmesine engel olmuşlardır…
bu destan sümerler’in yaradılış destanına model olmuştur.
bozkurt destanı;
türk tarihinin en bilinen destanıdır. yenilgiye uğrayıp katledilen türk toplumundan geriye kalan iki kardeşin bir bozkurt tarafından emzirilip yetiştirilerek türkleri yeniden bir bayrak altında toplamasını konu alır. romalıların başlangıcı kabul edilen romus romulus hikayesine model olmuş destandır.
türk tarihinin en bilinen destanıdır. yenilgiye uğrayıp katledilen türk toplumundan geriye kalan iki kardeşin bir bozkurt tarafından emzirilip yetiştirilerek türkleri yeniden bir bayrak altında toplamasını konu alır. romalıların başlangıcı kabul edilen romus romulus hikayesine model olmuş destandır.
ergenekon destanı;
düşmana yenilerek dağılan türk toplumu göç eder. gök Tengri‘nin gönderdiği kutsal bir kurt Türklere kılavuzluk eder ve onları verimli toprakları olan, etrafı dağlarla çevrili büyük bir ovaya götürür.
Bir zaman sonra Türkler bu ovaya sığmaz olurlar. Bu kez bir kurt onlara etraflarını çeviren dağlardan birisinin madenden oluştuğunu gösterir ve demirciler bu dağı eritirler. Halk ovadan çıkar ve tekrar bozkırların egemenliğini ele geçirdiklerini tüm bozkır halklarına duyururlar. Bu güne nevruz adı verilir.
http://galeri.uludagsozluk.com/r/195735/+
düşmana yenilerek dağılan türk toplumu göç eder. gök Tengri‘nin gönderdiği kutsal bir kurt Türklere kılavuzluk eder ve onları verimli toprakları olan, etrafı dağlarla çevrili büyük bir ovaya götürür.
Bir zaman sonra Türkler bu ovaya sığmaz olurlar. Bu kez bir kurt onlara etraflarını çeviren dağlardan birisinin madenden oluştuğunu gösterir ve demirciler bu dağı eritirler. Halk ovadan çıkar ve tekrar bozkırların egemenliğini ele geçirdiklerini tüm bozkır halklarına duyururlar. Bu güne nevruz adı verilir.
http://galeri.uludagsozluk.com/r/195735/+
türeyiş destanı;
her türk kabilesinde bulunan farklı destan. oğuzlar’a ait ortak türeyiş destanı ise; türk hakanı’nın gök tanrı tarafından gönderilmiş dişi bir kurt ile çiftleşmesi neticesinde türk soyunun oluştuğudur. bu hikaye diğer türk boylarında da benzerlik taşır.
her türk kabilesinde bulunan farklı destan. oğuzlar’a ait ortak türeyiş destanı ise; türk hakanı’nın gök tanrı tarafından gönderilmiş dişi bir kurt ile çiftleşmesi neticesinde türk soyunun oluştuğudur. bu hikaye diğer türk boylarında da benzerlik taşır.
kırk kız destanı;
kırgız türkleri’ne ait türeyiş destanıdır. bu destana göre kutsal bir gölün suyundan gebe kalan kırk kız ilk kırgızları dünyaya getirir…
kırgız türkleri’ne ait türeyiş destanıdır. bu destana göre kutsal bir gölün suyundan gebe kalan kırk kız ilk kırgızları dünyaya getirir…
göç destanı;
uygur türkleri’nin ulusal kimliğinin oluşumuna ışık tutan destan.
uygur türkleri’nin ulusal kimliğinin oluşumuna ışık tutan destan.
şu destanı;
türkmen adı’nın kökeni olan saka-iskit türklerine ait destan.
türkmen adı’nın kökeni olan saka-iskit türklerine ait destan.
alp er tunga destanı;
saka-iskit hakanı alp er tunga adlı yiğidin kahramanlıklarının anlatıldığı destan.
http://galeri.uludagsozluk.com/r/195736/+
saka-iskit hakanı alp er tunga adlı yiğidin kahramanlıklarının anlatıldığı destan.
http://galeri.uludagsozluk.com/r/195736/+
oğuz kağan destanı;
türklerin atası oğuz kağan’ın hayatının anlatıldığı destan.
http://galeri.uludagsozluk.com/r/195737/+
türklerin atası oğuz kağan’ın hayatının anlatıldığı destan.
http://galeri.uludagsozluk.com/r/195737/+
manas destanı;
dostları tarafından ihanete uğrayan yiğit manas tengri tarafından tekrar diriltilir ve düşmanlarından intikam alır.
http://galeri.uludagsozluk.com/r/195738/+
dostları tarafından ihanete uğrayan yiğit manas tengri tarafından tekrar diriltilir ve düşmanlarından intikam alır.
http://galeri.uludagsozluk.com/r/195738/+
altın geyik destanı;
uygur türklerine ait olan budist inancını konu alan destan.
uygur türklerine ait olan budist inancını konu alan destan.
-Dirse Han Oğlu Boğaç Han
-Salur Kazan’ın Evi Yağmalanması
-Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek
-Kazan Bey Oğlu Uruz’un Tutsak Olması
-Duha Koca Oğlu Deli Dumrul
-Kanlı Koca Oğlu Kanturalı
-Kazılık Koca Oğlu Yegenek
-Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi
-Begin Oğlu Emren
-Uşun Koca Oğlu Segrek
-Salur Kazan’ın Esir Olup Oğlu Uruz’un Çıkarması
-iç Oğuz Dış Oğuz’un Asi Olup Beyrek’in Ölmesi
-Salur Kazan’ın Evi Yağmalanması
-Kam Büre Bey Oğlu Bamsı Beyrek
-Kazan Bey Oğlu Uruz’un Tutsak Olması
-Duha Koca Oğlu Deli Dumrul
-Kanlı Koca Oğlu Kanturalı
-Kazılık Koca Oğlu Yegenek
-Basat’ın Tepegöz’ü Öldürmesi
-Begin Oğlu Emren
-Uşun Koca Oğlu Segrek
-Salur Kazan’ın Esir Olup Oğlu Uruz’un Çıkarması
-iç Oğuz Dış Oğuz’un Asi Olup Beyrek’in Ölmesi
erlik han efsanesi;
Erlik korkunç bir ihtiyardır. Gözleri ve kaşları kömür gibi kara, çatal sakalı dizlerine kadar uzamıştır. dokuz oğlu iki kızı vardır. Kurban olarak koyu renkli at kesilir. insanlara kötülük eden bir yer altı tanrısıdır. Mitlerde Erlik tasvir edilirken körük, çekiç ve örs motifleri de birlikte geçer . Erliğin yer altında damı demirden, ocağı balçıktan yapılmış bir sarayı vardır. Bu sarayın önünde gümüşten bir tahtı vardır. Kılıcı yeşil demirden, kalkanı yassı demirden yapılmıştır. Eyerlenmiş dokuz boğası vardır .
Erlik korkunç bir ihtiyardır. Gözleri ve kaşları kömür gibi kara, çatal sakalı dizlerine kadar uzamıştır. dokuz oğlu iki kızı vardır. Kurban olarak koyu renkli at kesilir. insanlara kötülük eden bir yer altı tanrısıdır. Mitlerde Erlik tasvir edilirken körük, çekiç ve örs motifleri de birlikte geçer . Erliğin yer altında damı demirden, ocağı balçıktan yapılmış bir sarayı vardır. Bu sarayın önünde gümüşten bir tahtı vardır. Kılıcı yeşil demirden, kalkanı yassı demirden yapılmıştır. Eyerlenmiş dokuz boğası vardır .
kartal ana efsanesi
Yakutlar analarının bir kartaldan geldiğine inanırlar. Bundan dolayı Kartal “güneş kuşu” olarak da nitelendirilir. Kendi küllerinden doğan phoenix daha genç olarak dünyaya gelir. Bu nedenle yeniden doğuşu, ebedi hayatı, ölümsüzlüğü ve güneşin doğuşunu simgeler. Çin mitolojisinde de ateşi, sıcaklığı, hasat mevsimini ve güneşi sembolize eder.
Yakutlar analarının bir kartaldan geldiğine inanırlar. Bundan dolayı Kartal “güneş kuşu” olarak da nitelendirilir. Kendi küllerinden doğan phoenix daha genç olarak dünyaya gelir. Bu nedenle yeniden doğuşu, ebedi hayatı, ölümsüzlüğü ve güneşin doğuşunu simgeler. Çin mitolojisinde de ateşi, sıcaklığı, hasat mevsimini ve güneşi sembolize eder.
ay dede: ay tanrısı.
gün ana: güneş tanrıçası.
ak ana: ülgen’in anası.
kızagan: ülgen’in oğlu. savaş tanrısı(mars)
mergen: haberci(hermes)
erdenay:kutsal haberci.
utkuuçi: cebrail.
ak kızlar:tanrı ülgen’in dokuz kızı.
kambar ata:atların koruyucusu.
usay han:suların(deniz-göl-nehir)efendisi. (poseidon)
tatay tenger:fırtınaların efendisi.
altay han:altay tengri inancında yer-su ruhu…
buzul toyun: kayra han’ın bekçisi.
ayizit: güzellik tanrıçası(afrodit)
abası:kötülüğünden korunmak için kurban sunulan kötü ruh.
buyanhışıg:rüzgarın ruhu.
oğuz kağan: ay tarafından doğurulmuş tanrının oğlu.(herakles)
ay ata(ay han):Oğuz kağan’ın oğlu, hükümdarlık sembolü.
dağ han: Oğuz kağan’ın oğlu.
deniz han: Oğuz kağan’ın oğlu.
gök han: Oğuz kağan’ın oğlu.
gün han: Oğuz kağan’ın oğlu.
yıldız han: Oğuz kağan’ın oğlu.
su iyesi: su perisi.
kubey hatun: doğum tanrıçası.
asena: türklere yol gösteren dişi kurt.
balık kuş: yaratılışta kıtaların yaratılması için denizlerden toprak temin eden tanrı elçisi.
tolunay: ayın tam hali. güzellik sembolü.
alp er tunga: sakalar’ın savaşçı hükümdarı.
ana maygıl:koruyucu tanrıça.
kerey kan:erlik’in yardımcısı olan 9 oğlundan biri.
congolos:zemheri ayında ortaya çıkan ve evlere musallat olan kötü ruh.
od ana:ateş tanrıçası.
ak geyik:hun’lara batıya gidişte yol gösteren kutsal varlık.
gök kurt:kurtların önderi, yol göstericisi. göktürklerin atasıdır.
http://galeri.uludagsozluk.com/r/195750/+
http://galeri.uludagsozluk.com/r/195750/+
yelbegen: büyük dev.
alasbatır:ehli hayvanların koruyucusu.
ancansın: şimşek tanrısı.
taş gaşıt:kısmet tanrısı.
satılay:kötülük yayan ruh.
erke solton:erlik’in kötülük yapan kızlarından biri.
malahay:suçluları cezalandıran sorgu meleği.
may ata:göğün 3. katında oturan tanrı ülgen’in oğlu.
mucera:yoksulları koruduğuna inanılan ruh.
ohol oula:kıskançlığın sembolü savaş tanrısı.
puura:ülgen’in oğullarından biri.
tamug:cehennem.
törüngey:hz adem’in karşılığı olan ilk insan.
eje:havva’nın karşılığı olan törüngey’in karısı.
yabaş kan:yeraltı ve yerüstü arasındaki kötülükleri yöneten erlik’in oğlu.
üzüt:zombi.
andarkan:ateş ülkesinin efendisi.(ejderha)
itbarak: türklere sürekli saldıran, musallat olan köpek başlı yaratık.
http://galeri.uludagsozluk.com/r/195753/+
http://galeri.uludagsozluk.com/r/195753/+
kızıl elma: Oğuz türkleri için ülkü-düş.
kut:yaşam gücü, mutluluk, ilahi kaynaktan gelen bereket.
Tabii Türklerde mitoloji sadece öntürkler ve hunlar’a ve oğuzlar’a ait değildir. islamiyetten sonra da türk mitleri devam etmiş, hatta gök tengri inancında varolan inanışlar islamiyetten sonra da türk toplumunda kendini göstermiştir.
İslamiyet sonrası türk mitolojisine örnek verebilecek en önemli hikayelerden biri osmanlı devleti’nin kurucusu Osman(otman) gazi’nin gördüğü rüyadır. çoğumuzun da bildiği gibi malum rüyada otman gazi aşiretinin devlete, devletin de bir cihan imparatorluğuna dönüşeceğini bir çınar ağacı tasviri halinde görmüştür.
Bunun dışında al-bastı ya da al basma dediğimiz mit günümüzde de halen devam etmektedir. ayrıca yine türk mitolojisinin önemli unsurlarından olan nevruz yani ergenekon’dan çıkışın temsil edildiği gün de bir türk bayramı olarak halen kutlanmaktadır…
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder