KIPÇAKLAR KUMANLAR

kıpçaklar ;

En kalabalık türk topluluklarından biridir. daha doğrusu türk dünyasını oluşturan 3 kalabalık boydan biridir. –OĞUZLAR –KIPÇAKLAR –KARLUKLAR Kıpçaklar göçebe bozkır topluluklarıdır. bugün orta asya, karadeniz’in kuzeyi, doğu avrupa, anadolu, kafkaslar ve ortadoğu’da varlıkları devam eden kıpçak halkları şunlardır; -tatarlar -kazaklar -kırgızlar -başkurtlar -nogaylar -karakalpaklar -karaçaylar -balkarlar -kamuklar -ortadoğu ve mısır memlükleri kıpçak topluluklarının yaşadığı coğrafya deşt-i kıpçak olarak adlandırılmıştır; işte bu deşt-i kıpçak coğrafyasından diğer yakın coğrafyalara çeşitli kıpçak göçleri olmuştur; ORTADOĞU’YA VE MISIR’A KIPÇAK GÖÇÜ; özellikle abbasiler devrinde arap coğrafyası ile ilişkiler kuran kıpçaklar, hem islamiyeti benimsemiş, hem de arap ve selçuklu ordularında paralı askerlik yapmışlardır. Mısır’da yönetimi ele geçiren Selahaddin Eyyubi, ordusunda kölelerden oluşturulan birliklere, Abbasi halifelerinin bu geleneğine giderek ağırlık vermiştir. Memlûk Sultanlığına adını veren ve Mısır ordusunun süvari bilirliklerini oluşturan Memlûk Atlı birlikleridir. Bu birliklerin komutanlığını elinde bulunduran kimseler zaman içinde devletin başına geçmişler ve kurdukları devlete arapça köle anlamına gelen memlük devleti adını vermişlerdir. memlükler’in bir başka adı da kölemenler‘dir. kölemenler, Mısır’da Bahriye Memlûkleri olarak bilinen hanedanı kurdular. Memlûkler’in en önemli hükümdarı olan Sultan Baybars, Kırım yarımadasında doğmuş bir kıpçak türkü’dür. Memlüklerde Mısır tarihinde önemli yeri olan ; Kutuz , Aybek , Aktay , Kalaun gibi önemli Kıpçaklı askeri komutanlar yetişmiştir. Bu komutanların mukavemeti Mısır’ı Moğol istilasından korumuş, Mısır Kıpçak ordusu Dünya’da Moğolları yenen ilk ordu olmuştur. –DOĞU AVRUPA’YA KIPÇAK GÖÇÜ; Kıpçaklar’ın batı kolunu oluşturan KUMANLAR‘ın sahne aldığı göçtür. deşt-i kıpçak bölgesi moğol istilasına uğrayınca kıpçak boyları’nın bir kısmı avrupa’ya doğru göçe başlarlar, işte avrupa’ya göç eden bu kıpçak boyları kumanlar olarak tanımlanır… kumanlar bir oğuz boyu olan peçenekler ile savaşıp onları önlerinden sürünce avrupa’ya akınlar düzenlemeye başlarlar. macaristan, polonya, romanya, balkanlar ve bizans’a sürekli akınlar düzenlerler. hatta bir seferinde istanbul’u kuşatırlar. avrupa’ya göç eden kıpçak toplulukları hristiyanlığı benimser, avrupa, özellikle bizans ordusunda paralı askerlik yaparlar, malazgirt savaşı ile birlikte bizans ordusu’nda paralı askerlik yapan diğer türk toplulukları peçenekler ve uzlar’la birlikte anadolu’ya yerleşirler ve hristiyan karaman türkleri‘nin(karamanlılar) kökenlerini oluştururlar… kumanlar bizans’ta paralı askerlik yapmalarından başka, doğu avrupa-balkanlar’da çeşitli beylikler ve krallıklar kurmuşlardır. bugünkü moldova’nın tarihi adı olan beserabya’nın adı, bu bölgede bir prenslik kurmuş olan kuman tigini tokdemir’in oğlu basaraba‘dan gelmektedir. yine bugün bulgaristan ve romanya’nın karadeniz kıyılarını oluşturan bölge olan dobruca‘ya adını veren de bir kuman komutanı olan dobriç‘tir. dobruca beyliği; anadolu’da kurulan ilk beyliklerden biri olan saltuklular soyundan gelen sarı saltuk’un beraberindeki çepniler ile birlikte kırım’a geçerek altınordu hanlığındaki kıpçak akıncılarla birlikte düzenlediği akınlar neticesinde romanya’nın karadeniz kıyısında dobruca bölgesinde kurulan türk devletidir. sarı saltuk ve sonrasında seyid ismail tarafından kurulan bu devletin varlığına ece halil saltuk döneminde tatarlar tarafından son verilmiş, ece saltuk ve kendisine bağlı bir grup kıpçak ve oğuz türkü anadolu’ya göç etmiş, önce karesi beyliği, daha sonra da osmanlı devleti’nin hizmetine girmişlerdir. Karadeniz’in kuzeyindeki Kıpçak Türklerinden (Kumanlar) italyanlar ve Almanlar tarafından 14. yüzyılda derlenmiş iki bölümlük bir eserdir.(italyan bölümü, alman bölümü) el yazması, Sözlük-metinler derlemesi olarak sayılabilecek eserin adı Latincedir ve Kuman Kitabı olarak Türkçeye çevrilebilir. Codex Cumanicus’un amacı kuman türkleri arasında hristiyanlığı yaymaktır. netice itibariyle kuman türkleri her ne kadar hristiyanlığı kabul etse de dillerini unutmamış, sonraki yüzyıllarda dahi kıpçak türkçesi konuşmuş ve eserler meydana getirmişlerdir. Örnek bölümler; Kökteki hanlıkta baralmaz-biz Tengri kattında (gökteki krallıkta Tanrı katına varamayız.) Sözlük bölümünden agıngıç: merdiven kıskaç: kıskaç olturguç: oturulacak yer, sıra, koltuk açkuç: anahtar yülügüç/yülüngüç: tıraş bıçağı yapkıç: kapak, örtü Alman codexinden Kıpçak Türkçesi; Sağınsa men bahasız anını Kim Xristoz töktü söüp ulunı Tıyalman yaşınını. Kim unut’ay munça yigitlikni Kim içip tatlı çoa suunı Toydırıldı canını Yesus tatlı eç yamansız egeç Ne ıynar sen eç yazısız egeç Öz nezik boyuñnı Türkiye Türkçesi Düşünsem paha biçilmez kanını Ki isa döktü sevip kullarını (Bu nedenle) engelleyemem gözyaşımı Kim unutabilir bunca iyiliği Ki içip kaynak suyunu Doyurdu canını isa (sen) tatlı ve kötülüksüz iken Niye azap çektirirsin hiç günahsız iken Kendi nazik bedenine KAFKASLAR’A KIPÇAK GÖÇÜ; Kafkasya’daki gürcü kralı’nın selçuklu baskısından bunlaması üzerine ve bizans ile gürcistan arasında bir tampon bölge kurmak istemesiyle gerçekleşen göçlerdir. Kuzey Karadeniz Deşt-i Kıpçak diyarındaki Kumanlardan 50.000’e yakın Kuman ailesi (yaklaşık 300.000 kişi) Kırımlı Büyük Kıpçaklı Başbuğ Şaraga Han (Sarıcık) ın torunu Atraga Han (Atrak) önderliğinde Kafkaslar’dan Gürcistan ve Azerbaycan’a kadar indi (1118). Gürcü Kralına kızını veren Atraga Han beraberindeki Kumanlarla Batı Gürcistan’da Batum, Artvin , Çoruh vadisine yerleşti. Gürcü kralının isteği üzerine Kumanlar kurdukları 40.000 kişilik ordu ile Tiflis’i ağır bir kuşatmanın sonunda Selçuklu Devleti’nden geri aldılar (1123). Kumanların savaş becerisini gören Gürcüler tekrar Kuzey Karadeniz’deki Kumanlara haber yollayıp ülkelerine davet ettiler. Bunun üzerine 45.000 civarında Kuman ailesi (yaklaşık 250.000 kişi) Sevinç Han liderliğinde Gürcistan’a yerleşti (1195). Bu ikinci ve son iskân Kuzey Karadeniz, Deşt-i Kıpçak diyarından gelen son iskândır. Gürcistan’da uzun süre kalan Kumanlar Hristiyanlıktan etkilenmeye başladılar. Gürcistan’a ikinci Kuman göçünün ardından sayıları 800.000 e yaklaşan Kumanların yurtlanma sorunları baş gösterdi. Gürcü – Kıpçak karma ordusunun Başkomutanı Başbuğ Kubasar (Ters saldıran) Başkomutanlık konusunda Gürcülerle anlaşmazlığa düşmesi üzerine bazı Kuman beyleri Kubasar Bey’in oymağı ve kendilerine bağlı oymakları alarak bugünkü Türkiye sınırları içerisine; Rize ve Trabzon sahil bölgelerine yerleştiler (1212). Trabzon imparatorluğu’na vergi vermeyen Kumanlar, kralın Artvin’e uyarı amaçlı gönderdiği küçük bir orduyu imha etmekle kalmayıp; Trabzon’u basıp yağmalayarak karşılık verdiler. Ortodoks olan Kıpçaklar Osmanlı imparatorluğu’nun bölgeye hâkim olmasıyla Müslümanlığa geçtiler. Gürcistan’daki Kuman beyleri çeşitli zamanlarda siyaset izleyerek varlıklarını sürdürmeye çalıştılar. bugün türkiye’nin doğu karadeniz bölgesinde, gürcistan’da batum ve havalisi ile acaristan’da halen kuman türkleri varlıklarını sürdürmektedir. birtakım kaynaklarda müslümanlığı benimsemiş ermeniler olarak adlandırılan hemşinliler de kuman türkleridir… zira hemşinliler şamanist kuman türkleri iken gürcistan etkisi ile hristiyan olmuş, daha sonra osmanlı himayesi ile müslümanlığa geçmişlerdir. bundan dolayı da dönme ermeni olarak adlandırılmaktadırlar. TÜRKiYE’DE KUMANLAR; Türkiye’de günümüzde doğu karadeniz bölgesi’nde “laz” olarak adlandırdığımız türk halkı aslen kuman türkleridir. bilinenin aksine gerçek lazlar’ın sayısı çok azdır,(50.000 civarında) bunun dışında doğu karadeniz’de yaşayan hemşinliler ve diğer türkler kumanlardır. ayrıca bugün çanakkale ve balıkesir yöresinde dobruca beyliği’nin yıkılmasıyla birlikte anadolu’ya göç eden ece halil saltuk önderliğindeki türklerin arasında bulunan kumanlar da çepniler arasında erimiş ve bektaşi-aleviliği benimsemiş ve kendi kültürlerini devam ettirmişlerdir. KUNLAR; Kıpçak Diyarının Moğol istilasına uğramasıyla Başbuğ Kötön komutasında Yaklaşık 40.000 haneli bir grup ise bugünkü Macaristan’a gitmiş ve Kunlar denilen etnik grubu oluşturmuştur. Kıpçak Beylerinden Kemenche Macar Kralı’na Suikast düzenleyerek öldürmüştür. Macaristan Kıpçakları Hristiyan olarak Dil ve Kültürlerini kaybetmiştir. ayrıca, Kemençe ismini Kumanların yayıldığı sahalarda da görmek mümkündür. Kırım yarımadasında Kemençe, Küçük Kemençe, Murzatar Kemençe isimli köyler bunlardan bazılarıdır. Gagauzlarda Kemençe kelimesinin anlamı Keman olup Kemençe çalıp oynanan oyunun adı da “Horo“dur. (kemençe ve horon…kıpçak türklerinden günümüze devam eden gelenek…) KUMANOVA; bugünkü makedonya cumhuriyeti’nin kuzeyinde, sırbistan-bulgaristan sınırı yakınlarında bulunan şehirdir. kumanova ismi bölgede 11 ve 12. yüzyıllarda etkin olmuş kuman türklerinden gelmektedir. 11. yüzyılda macaristan’ı istila eden kumanlar (kunlar) daha da güneye inerek buraları da hakimiyetleri altına almışlar ve yerleşkeler kurmuşlardır. işte makedonya cumhuriyeti’ndeki kumanova kentinin ad kökeni de bu kun-kuman türklerinden gelmektedir. cumhuriyetimizi kurucusu, Mustafa kemal Atatürk de köken olarak bir kuman türkü‘dür. KIPÇAK BOYLARI; 1. TOKSOBA ( Dokuzoba) : Tatar kökenlidir. Moğollarla işbirliği yaparak Durutları yok etmenin eşiğine getirmiştir. 2. JETİOBA ( Yedioba ) : Kalabalık bir boydur. 3. BURDJOGLİ ( Burçoğlu ): Kıpçak Toplumunun Merkezini oluşturan boylardan biridir. 4. ELBARLİ ( Kurtbölgeli ): Kıpçak Hanları bu boydan seçilirdi. 5. KANGAROGLİ ( Konguroğlu ): Peçenek asıllıdır. Sonradan Kıpçak organizasyonuna girmiştir. 6. ULADJOGLİ ( Ulaşoğlu ) : Macaristan’da iz bırakmış bir boydur. 7. DURUTLAR ( Dörtler-Dörtoba ): Moğol saldırısından büyük zarar görmüş Deşti-Kıpçak’dan göçmüştür. 8. KULABOGLİ ( Kulobaoğlu ): At besleme kültürü çok güçlüdür. 9. JORTAN ( Çortan ): Turna balığı anlamına gelmektedir. 10.KARABİRKLİ ( Karaşapkalı ): Peçenek asıllıdır. 11. KOTAN ( Kutan ): Kuman asıllıdır. ÜNLÜ KIPÇAK VE KUMAN KOMUTANLARI(TİGİN) 1 : Atraga (atrak) : Dağıstan , Şaman – Kendisine bağlı 40.000 aile ile Gürcistan’a göçmüştür. 2 : Asen : Bulgaristan , Ortodoks 3 : Aktay : Mısır , Müslüman – Kutuz tarafından öldürülmüştür. 4 : Aybek : Mısır , Müslüman – Kutuz tarafından öldürülmüştür. 5 : Baybars : Mısır , Müslüman – En meşhur Kıpçakdır. 6 : Basaraba : Eflak-Boğdan , Ortodoks – Balkanlar’daki Basarabia adlı bölge kendisine atfen namlandırılmıştır. Eflak -Boğdan prensliğini kurmuştur. 7 : Baytursun : Dağıstan , Şaman 8 : George TERTER : Bulgaristan , Ortodoks 9 : Gorgor : Gürcistan , Ortodoks 10 : Jortan : Artvin , Ortodoks – Mensubu olduğu Çortan Boyu ile anılmış şahsi ismi kullanılmamıştır. Osmanlı tapularından kendisine ait mülklerden bahsedilmektedir. 11 : Toktemirus : Eflak- Boğdan , Ortodoks – Basaraba’nın babasıdır. 12 : Sevinç : Dağıstan , Şaman – Kendisine bağlı 40.000 aile ile Artvin- Trabzon Rum devleti arasına yerleşmiştir. 13 : Stefan ŞİŞMAN : Bulgaristan , Ortodoks – Sishman ailesi uzun yıllar Bulgar Kraliyet ailesini oluşturmuştur. 14 : Şaraga (sarıcık) : Kırım , Şaman – Önde gelen Fetihci komutanlardandır. Hayatı boyunca aktif bir politika izlemiş komşu milletlere korku salmıştır. Baskın düzenleyip köle alma konusunda oldukça başarılı idi. 15 : Tumanbay (dumanbey) : Balkanlar, Şaman 16 : Kemenche : Macaristan , Ortodoks – Macar Kralına Suikast düzenleyip öldürmüş, Yakalanıp idam edilmiştir. 17 : Kubasar (ters saldıran) : Gürcistan ,Ortodoks – Darbe ile Başkomutanlıktan alınmış üzüntüden felç olmuştur. Kendisine bağlı oymaklar Rize’ye göçmüştür. 18 : Kutlu Aslan : Gürcistan , ortodoks – Kubasar’a darbe düzenlemiş yeni yönetimde rol almıştır. 19 : Kutuz : Mısır , Müslüman – Aybek ve Aktay ‘ı öldürmüş, Baybars’ı keşfetmiştir. 20 : Kopyak (köpek) : Kırım , Şaman – Kırım Bölgesinin önde gelen Başbuğlarındandır. 21 : Köten : Macaristan , Şaman – Macaristan’ı istila etmiş, Kral ile anlaşarak kendisine bağlı 40.000 aile ile yerleşik hayata geçmiştir. 22 : Könçek (pantolon) : Kırım ,Şaman – Önde gelen komutanlardandır. Balkanlara sık sık inmiş Bizans ordularını çok yıpratmıştır. 23 : Kalavun : Mısır , Müslüman 24 : Tapar HAN : Güney Rusya , Şaman – Kıpçak organizasyonunu kuran ilk Kıpçak Hanıdır. Elbarli Boyuna mensuptur. 25 : Akbaş : Romanya , Ortodoks 26 : Akkuş : Romanya , Ortodoks 27 : Çolpan : Romanya , Ortodoks 28 : Toluntay : Romanya , Ortodoks 29 : Payandur : Romanya ,Ortodoks 30 : Tutarkan : Romanya , Ortodoks 31 : Berkiş’ : Romanya, Ortodoks 32 : Balika’ (Balık) : Balkanlar , şaman – Dobric’in babasıdır. 33 : Dobriç : Balkanlar, Şaman – Balkanlardaki Dobruca Devletini kurmuştur. 34 : Buğa (Boğa) : Romanya, Ortodoks 35 : Ötemiş : Romanya, Ortodoks