Peçenekler

Doğu Avrupa’da Hazarlar’ın zamanla kuvvetten düşmesiyle, doğudan yine bir Türk kavmi, Peçenekler belirdi. Peçenekler, Batı Gök-Türk Oğuz boylarından olup, Kaşgarlı Mahmud’a göre 22 Oğuz boyundan 19.sudur.

Peçenekler göçlerinden evvel Issık-Balkaş gölleri havalisinde yaşıyorlardı. GökTürk Hakanlığı yıkılınca doğuda Karluk devleti kuvvetlenmişti. Karluklar’ın baskısı üzerine Oğuzlar Peçenekleri batıya, Sibirya’ya doğru ittiler.

Bizans imparatoru Porphrogennetos’a göre Peçenekler’den bir bölük, Oğuzlar’ın yanında kalmıştır. Kaşgarlı Mahmud’un bahsettiği Oğuz boyları listesindeki Peçenekler, bunlardır .

Bizans kaynaklarında; “patzinak” , Latin kaynaklarında; “pecenaci” , “pacinacae”, “bissenus”, Rus kaynaklarında; “peçenyeg”, Ermeni kaynaklarında; “badzinag”, Macar kaynaklarında; “beşenyö” .

Bizans kaynağı De Administrando İmperio’da (948-952) zikredildiğine göre Peçenekler 8 boy halinde idi;

1- Ertim (Erdem, Başbuğu Bayça sonra Yavdı).

2- Çor (Başbuğu Kügel sonra Küerçi).

3- Yula (Başbuğu Korkut+an sonra Kabukşın).

4- Külbey (Başbuğu İpa sonra Suru).

5- Karabay (Başbuğu Kaydu).

6- Tolmaç (Başbuğu Kotran sonra Boru).

7- Kapan (Başbuğu Yazı).

8- Çoban (Başbuğu Batan sonra Bula).

Bu Peçenek boylarının yerleştiği sahalar ise şöyle idi; Çoban , Tomaç , Külbey (Onetz), Çor, Karabay, Ertim(Dnyester), Yula (Prut), Kapan (Aşağı Tuna), boy adlarından bir kısmı eski Türk ünvanlarıolup Başbuğ isimleri ise daha ziyade renkleri ifade etmektedir. Peçenekler, tarihleri süresince her biri kendi başbuğunun idaresinde olarak, yalnız boy teşkilatı çevresinde kalmışlar ve bir devlet düzenine girmemişler fakat savaş ve müdafaa zamanlarında bir araya gelerek ortak hareket etmesini bilmişlerdir.

Orta Macaristan’da ele geçen Meşhur Nagy Szent Miklos hazinesinin kapları üzerindeki Gök-Türk yazılı kitabelerin Peçenekler’e ait olduğu kabul edilmekte, ayrıca Güney Rusya’da Poltava’da bulunan Perescepine hazinesinin de Peçenekler’e ait olduğu sanılmaktadır.

Prof.Dr. Ahmet Taşağıl