Yuxanna Odišoc: Aramice Alfabetik Harflerinin Fonetik ve Fonolojik Tantımı Üzerine

Aramca Alfabetik Harflerinin Fonetik ve Fonolojik Tantımı Üzerine

Prof. Adwart Yuxanna Odišoc

Chicago´daki Loyola Üniversitesi´nde Öǧretim Üyesi

Aramice´nin gelişimi ile birlikte bazı fonetik ve fonolojik değişimler ortaya çıktı. Bu nedenle de yeni semboller gelip kapıya dayandı. Böylelikle de doğan bir bölüm ses-birimini canladırmak için yeni bir yönteme gidildi. Buda beraberinde daha pragmatik ve gerçekçi olan iki alfabenin varlığını somut bir gerçek olarak getirip ortaya koydu. Bu gerçek Aramice´nin standart alfabesiydi ve bu 22 sessiz harften oluşmakta, genişletilmiş Aramice alfabesi ise en az 30 sessiz harften oluşuyordu. Sesli harflere de gelince sınırlı bir değişimin oluşu nedeniyle yeni sembolleri yaratma ihtiyacını doğurmuyordu. Sunacağım bu yazımda başlıca bilgi, sesli harflerin kavramları üzerine olacak.

Yeni-Aramice´de bazı fonetik değişimler fonolojik bir statüye ulaştı. Bunun yanında diğer bazı seslendirmeler fonolojik fonksiyonunu yitirmiş bulunuyor. Son değinilene örnekte sızıcı ve gırtlağa ait olan /C/H/ ve sızıcı ikili dişe ait /D/T/ harflerin yitirilmesine karşılık /A/, /X/ ve /D/, /T/ aldı.

Gerekli olan sembolleri yaratmada da standart alfabeye eklenen bir takım üs işaretlerle bu yerine getirildi. Ama buna karşılık bazı fonolojik değişimlerin tanımlaması yapılmadı. Bunun tipik bir fenomeni de solukla telafüz etme yolu ile olmakta. Kullanılışıda Yeni-Aramice´nin sistematiğinde ve vargısında fonksiyonu görülmekte (Odišo, 1975, 1977, 1979). Yaratılamayan özel harflerin, sembollerin veya üs işaretlerin nedeni solukla telafüz edilen ve edilmeyenleri eski filologlar ya kabullemediler veya daha sonra sistemleri gelişiyordu. Hemen hemen üs işaret eklenen tüm harflerde fonetik yakınlık açısından tam bir şekilde verildiği eklenmeli. Yani geçmişteki sembol ile değişikliğe uğratılan sembol arasında pek bir ayrıcalık olmadı.

Böylesi bir değişimin örneği de nefes patlamasından (duraklamadan), sürtüşmeli ünsüze (sızıcılığa) ve sürtüşmesiz ünsüze (yaklaşarak) dönüşüyor. şöyle:

P F´ye

B W ve V´ye

T T´ye

D D´ye

K X´ye

G ¶´ye

Genelde bu fenomene «Sızıcılık» adı verilir. İlk Aramice terimi kullanmak için kullanılan /Rukaxa/ (Batı-Aramicesi Rukoxo ve Türkçesi yumuşatan  olmakta, BN) ve karşıtı olan /Quşaya/ (Batı-Aramicesi Qušoyo ve Türkçesi sertleştiren  olmakta, BN) ile doğal bir şekilde bir sesten diğer bir başka seslendirmeğe dönüştürüyor. Diğer bir değimle de burdaki seslendirme doğal bir değişimle anlaşılır bir yönteme sokulmakta. Fakat buna karşılık tane tane olan ve ayrı söylenense korunmuş olunuyor. Bu nedenlede burda sembol açısından belirgin olan seçeneklere üs işaret eklemekle keyfi bir işlemin olmadığı görülmekte. Gerçekte ise bu bir dil-bilim sezgisi ve fonetik bir bilinç sonucu oldu. Buna bağlı olarak da geleneksel Semitikler bu fenomen fonetiğin adını «sızı»verdiler. Bu yazıda da bu nedenle buna bilinçlice «sızıcılık» terimi kullanıldı. Her iki terim de iki ayrı fonetik fenomen şeklinde modern fonetiğin terminolojisinde ele alınıyor. Modern terminolojide sızıcılıkla güdülen amaçda soluğu dışa doğru aktaran «nefes patlayışının» tanımı olmakta. Sızıcılığın diğer bir bilimsel tarifide «Anında çözüm fonksiyonunu belirten ses aralığı» Kim tarafından sunuluyor. (Kim, 1967; 1970). Yine Klatt, sürtüşmeli seslere ait olan sızıcılık konusunu alabildiğine geniş bir şekilde vermekte. (Klatt, 1973). Bununla sızıcılık sesi-olmayan sesler ile ıslıklı sesi olan sesler arasındaki özel ayrıcalığı betimliyor. (Odišo, 1975; 1977; 1979).

Diğer bir tanımlamada aynı buluşludur. Burda da seçilen harflerin ya üstüne veya altına eklenen üs işaretle oldu. Öne gelen bu semboller yeni seslendirmeleri canlandırıyor. Örneğin standart alfabeden alınan G ve K harfleri, damağa ait seslenişe ve karşıtı olan yapılım için ve daha sonrada ön damak-çukur ıslığının sesi ve tersi olan yapılım sesinin seslenişini üs işaret kullanmakla canlandırılıyor.

G J´ye

K Č´ye

«Nefes patlaması» ile «ıslıklı» iki fonetik arasındaki akrabalık bağı, alfabetik karekterlerden yapılan seçeneklerle tam bir şekille alınıp temize çıkarılıyor. Bu hem yerine ve hemde heceleri belirlemeye göre geçerlidir. Bunlara bağlı olarak da kullanılan ön damak-çukur ıslığını /3/ temsil etme ihtiyacını gördü. Burdaki seçenekler nasılda standart alfabenin iki harfine tamda düştü. Yani burda /Z/ ses çukuruna ait sızıcı ses ve /ş/ ön damak çukur sesizliğine ait sızıcı olmakta. Tüm bu değişimler damak sesleri fenomine bağımlıdır.

Z Z´ye

Ş Z´ye

Yine burda anlamı açık olan belirgin diğer bir konuda harflerden seçilen büyük güdülerin aynı fonemi şaşılası olarak barındırışı. Aralarındaki ayrıcalığın fonetik örneğide sadece standart alfabeden /Z/, /Z´ye/ ve diğer yanda yine standart alfabeden /Ş/, /Z´ye/ dönüşerek yer almakta. Bir önceki örneğin durumunda hecenin yeri belirtilmeye karşılık olan diğer bir durumda da ayrıcalık seslendirmede yer almakta.

Yeni-Aramice´nin ses-birimi sistemi üzerine derinlemesine yapılan diğer bir analizde (daha çok detay için bak. Odišo, 1975) henüz sembolleşmeyen başka fonolojik gelişimlerin olduğunu göstermekte. En belirgin olanı da «sızıcılık» fenomidir. Buda «nefes patlaması» ve «ıslıklı» olanlarını içeriyor. Bilebildiğimiz kadarıyla da Aramice´de fonetik sızmacılığının varlığı ilk defa 1913´te bulundu. Bu sıra Asur dilci Sargis Osipoff Le Maitre Phonétique´de fonetik içerikli bir yazı yayınlattı. 1975´ten sonra da konuya biz ilgi duymaya başladık. Yürürlüğe çalışmalarımızla alabildiğine gelişkin olan teorileri, deneyimleri ve araştırıları koyduktan sonra sonuçta Osipoff´un fonetik ve fonolojik kanıtlarının altını metanetle çizdiğimizi belirtelim.

Aşağıya bu sesleri veren iki ayrı listeyi hem «nefes patlamalısını» ve hemde «ıslıklısını» vererek sunuyoruz. Burda ayrıcalık yalnız nefes patlamasının varlığında ve tersi temeli ile olmakta.

Örnek 1

Yeni Doğu Aramice	Türkçe
Patpute	Yırtmak
Papaya	Ayrı olma
Tantune	Tütme
Karra	Tereyağı
Čarčure	Öğütme
Čay	Çay

Örnek 2

Yeni Doğu Aramice	Türkçe
Patpute	Fısıltı
Papara	Beceriksiz
Tantune	Uğultu
Karra	Sağır
Čarčure	Çığlık
Čënna	Temel
Čučana	Saksağan
Čappe	Okşamak

Tablo 1

Standart Aramice alfabesiyle (biz bunu latince harflerle veriyoruz, BN) sözcükler ve karşılıkları:

Anlamı Aramice örneği

Alfabetik harfler Atwate

Baba Baba

Duvar Guda

Çağ Dawra

Akıl Hawna

Kağıt Waraqa

Para Zuza

Sevgi Xubba

Dağ Ţura

Gün Yuwma

Köpek Kalba

Dil Lišana

Su Miyya

Çiğ Naya

Kılıç Sepa

Utanç Cayba, Ayba

Yüz Pata

Av şeda

İple sarmak Qëmata

Baş Riša

Hafta şabta

Katman Tabaqa

Sonuç

Bu aşamayla dilin gösterdiği olgu hangi dil için olursa olsun, tüm dönem kurallı bir şekilde değişime uğrar. Tüm değişimlere yatkın olan, yani diğer bir değimle burda dil kurallar tarafından yönlendiriliyor. Standart Aramice alfabeden verilen bazı örneklerle yeni seslerin tanıtımı yapıldı. Bununla da değişim kuralının doğruluğu gösterildi. Bizler ilk baştan doğal değişimlerin seslendirme bölümüne, yani izole edilen dilimin kesimine değinmeden, bulduk. Genel bir şekilde değişime uğrayan bir bölüm de «sızıcılık», «damağla seslenme» ve «solukla telafüz» fenomeni çerçevesinde tam olarak yerini alıyor. Eğer semboller «sızılık» bölütü için ortaya gelmişlerse tanımları yapılmadan kaldıkları söylenmeli. Bu nedenle de son değindiğimizin sonuç fenomeni büyük bir ihtimalle de bir önceki iki değinimden daha sonraları gelişim kayıt etmiş olabilir. Burada bizler yazı yöntemiyle oluşan gelişimli değişimlere yer verdik. Yine burda gerçek dışı olmayan bir varsayımda yazı yönteminde sistemli değişimlerin etki gücü olmakta. Doğal bir eğilim bu. Çünkü konuşma dinamiğinin doğası yazı yönteminden daha çabuk değişime uğrar. Özellikle de bir sonraki istatistiki tanımlamada yaratılmışı ile daha çok karşılanır.

Tablo II

Anlamı Aramice Örneği

Ebeveyinler Awahe

Vücud Pağra

Hareket Juwuja

Doğu Madënxa

Maalesef, yazık Zare

Çöl, Çol

Gol Çënna

Saksağan Çuçaga

Okşamak Agla

Not defteri Daftar

Sis Mëzze

Kitap Ktawa

Kaynakça

1- Udo Tuma, Vernacular Assyrian Grammar, Imprimerie Des Lazatistes Ourmiah, Urmiye-İran, 1911.

2-International Phonetic Association. The Principles of, University College, Londra, 1949.

3-Kim, C.W., On the Autonomy of Tensity Feature in Stop Classification, in Word, Vol. 21, 1965.

Kim, C.W., A Theory of Aspiration, in Phonetica, Vol. 21, 1970.

4- Klatt, D.H. Voice-Onset Time, Frication and Aspiration in Word-initial Consonant Clusters, in Quarterly Progress Report, No. 109, 1973.

5-Marogulov, Q. Grammar for Adults, Schools (in Aramaic), Moskova, 1935.

6- Odisho, E.Y. The Phonology and Phonetics of Neo-Aramaic as Spoken by the Assyrians in Iraq, Unpublished Ph. D. Thesis, Leeds University, İngiltere 1975.

Odisho, E.Y. The Opposition /th/t/ in Neo-Aramaic, in Journal of International Phonetic Association, Vol. 7, 1977.

Odisho, E.Y., An Emphatic Alveolar Affricate, in Journal of International Phonetic Association, Vol. 9, 1979.

7- Oraham, A.J. Oraham´s Dictionary of the Stabilized and Enriched Assyrian Language and English,  ABD´de Asur Yayınevi, şikago 1945.

8-Osipoff, S. Siriaek (A Phonetic Text), in Le Maitre Phonétique, Vol. 28, 1913.

9-Polotsky, H.J. Studies in Modern Syriac, in Journal of Semitic Studies, Vol. 6, 1961.

10- Tseretelli, Konstantin, Grammatik der Modernen Assyrischen Sprache, VEB Verlag Enzyklopedie Leipzig 1978.

Kaynak: Voice From The East Magazine, Vol. 1, No: 4, July 1983, şikago-ABD.